Antibiotici i probiotici: prvi uklanjaju štetne bakterije, a drugi naseljavaju zdrave

Asist. Taja Železnik Ramuta, mr mikrobiol.

Ilja Iljič Mečnikov (1845–1916) bio je ruski biolog i dobitnik Nobelove nagrade a proučavao je rad imunog sistema. Za razliku od tadašnjeg mišljenja da su crevni mikroorganizmi štetni i da ih treba ukloniti iz organizma, bio je uveren da se crevne smetnje mogu rešiti pravilnom dijetom. Ona je zabranjivala konzumiranje alkohola i teške hrane, a istovremeno je zahtevala pijenje kiselog mleka ili jogurta jer su u njima prisutne i probiotske bakterije. Mečnikov je dakle bio jedan od prvih koji je preporučio upotrebu probiotika za održavanje zdravih creva.

Antibiotici i proliv

Posle uzimanja antibiotika često sledi pojava proliva. Zbog svog neselektivnog delovanja antibiotici pored štetnih, patogenih bakterija, uništavaju i dobre bakterije koje povoljno deluju na zdravlje i upravo promena strukture mikrobiote (tj. bakterija koje naseljavaju neku okolinu, u ovom slučaju creva) vodi u razvoj proliva.

Da upotreba antibiotika može izazvati razvoj proliva, zabeleženo je još u 50. godinama prošlog veka, nekoliko godina posle početka upotrebe prvih antibiotika. Proliv se javlja kod 5–49% pacijenata koji uzimaju antibiotike, a može da se pojavi već na početku terapije ili do dva meseca posle završetka uzimanja antibiotika. Proliv se naročito često javlja kod osoba koje uzimaju antibiotike sa širim spektrom delovanja, kod starijih, pacijenata koji su već duže hospitalizovani i kod oralne primene antibiotika.

Antibiotici mogu da izazovu dijareju.

Probiotici veoma doprinose smanjenju pojave proliva kod antibiotske terapije

Svetska zdravstvena organizacija definiše probiotike kao “žive mikroorganizme koji u odgovarajućim količinama doprinose zdravlju domaćina”. Klinička ispitivanja dokazala su da probiotici imaju važnu ulogu u lečenju i sprečavanju pojave proliva kod antibiotske terapije.

Antibiotici i tegobe sa varenjem

Jedno od većih ispitivanja provela je 2017. godine naučnica Sara Blaabjerg sa saradnicima sa Univerziteta u Kopenhagenu. U ispitivanju se koncentrisala na analizu učestalosti pojave proliva posle uzimanja antibiotika kod ukupno 3631 ispitanika.

Između dobrovoljaca koji su istovremeno sa antibioticima uzimali i probiotike samo 8% je dobilo proliv, koji je trajao prosečno tri dana; ovaj procenat kod ispitanika koji nisu uzimali probiotike je iznosio 17%, a proliv je prosečno trajao pet dana. Kao posebno efikasni iskazali su se probiotici koji su sadržavali bakteriju Lactobacillus rhamnosus GG ili kvasac Saccharomyces boulardii CNCM I-745.

Dokazano je da probiotici imaju važnu ulogu u lečenju i sprečavanju proliva tokom terapije antibioticima.

Kako deluju probiotici?

Probiotske bakterije se takmiče sa štetnim, patogenim bakterijama za hranljive sastojke i životni prostor u crevima. Tako sa jedne strane patogenim bakterijama oduzimaju hranljive materije, a sa druge strane zauzimaju mesta u crevima koja bi inače zauzele patogene bakterije. Pored toga probiotske bakterije izlučuju tzv. bakteriocine, molekule koje deluju antimikrobno protiv štetnih bakterija i čak narušavaju signalizaciju između patogenih bakterija koje zato ne mogu delovati tako usklađeno. Probiotici takođe stimulišu imuni odgovor, koji zatim još efikasnije deluje na uzročnike bolesti.

Na šta još treba paziti pri izboru i upotrebi probiotika?

Samo kvalitetni probiotici mogu obezbediti blagotvorno delovanje na organizam i zbog toga kod kupovanja mora da pazimo na više faktora. Najvažniji je pravilan izbor probiotika, pri čemu je veoma važno da odaberemo odgovarajući bakterijski soj.

Bakterije unutar iste vrste svrstavamo u različne podgrupe, tzv. bakterijske sojeve, koji su obično označeni kombinacijom brojeva i slova. Nivoi blagotvornih probiotskih bakterija se razlikuju među bakterijskim sojevima. Tako npr. probiotski soj Lactobacillus rhamnosus GG (gde je Lactobacillus naziv roda, rhamnosus naziv vrste, a GG naziv soja) sprečavarotavirusne prolivei prolive povezane sauzimanjem antibiotika, atopičke dermatitise i infekcije disajnog sistema, a drugi bakterijski soj iste vrste, npr. Lactobacillus rhamnosus PB01 (PB01 je naziv soja), poboljšava pokretljivost spermija i povećava prag bola, ali ne doprinosi sprečavanju proliva koji se razvije usled uzimanja antibiotika.

Samo kvalitetni probiotici imaće blagotvorno dejstvo na organizam pa moramo biti oprezni prilikom kupovine.

Probiotike čine živi mikroorganizmi i posledično je njihova efikasnost vremenski ograničena jer s vremenom odumiru. Važno je kupiti probiotike od pouzdanog proizvođača čiji proizvodi su farmaceutski provereni i koji garantuje da će dovoljan broj probiotskih bakterija preživeti do kraja roka upotrebe. Moramo takođe da pazimo da ih spremimo u skladu sa uputstvom proizvođača i da poštujemo rok upotrebe koji je naveden na ambalaži.

Izvori:

Agamennone V. in sodelavci, 2018. A practical guide for probiotics applied to the case of antibiotic-associated diarrhea in the Netherlands. BMC Gastroenterology, 18: 103.
Aggarwal J. in sodelavci, 2013. Probiotics and their Effects on Metabolic Diseases: An Update. Journal of Clinical and Diagnostic Research, 7(1):173-177.
Daliri E.B. in sodelavci, 2015. New Perspectives on Probiotics in Health and Disease. Food Science and Human Wellness, 4(2):56-65.
Kechagia M. in sodelavci, 2013. Health Benefits of Probiotics: A Review. ISRN Nutrition, 2013:481651.
Kolaček S. in sodelavci, 2017. Commercial Probiotic Products: A Call for Improved Quality Control. A Position Paper by the ESPGHAN Working Group for Probiotics and Prebiotics. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 65(1):117-124.
Mackowiak P.A., 2013. Recycling Metchnikoff: Probiotics, the Intestinal Microbiome and the Quest for the Long Life. Frontiers in Public Health, 1:52.
McFarland L.V., 2008. Antibiotic-associated diarrhea: epidemiology, trends and treatment. Future Microbiology, 3(5): 563-578.
Markowiak P. in Slizewska K., 2017. Effects of Probiotics, Prebiotics and Synbiotics on Human Health. Nutrients, 9(9):1021.
Guarner F. in sodelavci, 2017. Probiotics and prebiotics. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines.